خدای مورد پرستش یوگا(2)

                  

 مراجعه به سیره عملی یوگی‌ها حاکی از آن است که تقریباً تمامی آن‌ها، شیوا را به عنوان اصل مطلق و مبدأ نخستین عالَم دانسته و مورد پرستش قرار می‌دهند.

 

در یادداشت‌های گذشته پیرامون مسائل مقدّماتی یوگا توضیحاتی ارائه گردید. در این یادداشت در صدد آن هستیم تا مشخّص سازیم خدایی که در آیین یوگا مورد پرستش قرار می‌گیرد، کدامین خدا است. 
در آیین هندو یا همان آیین مورد پذیرش از سوی برهمنان هند، سه خدا مورد پرستش قرار می‌گیرد؛ «برهما»، «ویشنو» و «شیوا» (1)..........

خدای مورد پرستش یوگا(2)

                  

 مراجعه به سیره عملی یوگی‌ها حاکی از آن است که تقریباً تمامی آن‌ها، شیوا را به عنوان اصل مطلق و مبدأ نخستین عالَم دانسته و مورد پرستش قرار می‌دهند.

 

در یادداشت‌های گذشته پیرامون مسائل مقدّماتی یوگا توضیحاتی ارائه گردید. در این یادداشت در صدد آن هستیم تا مشخّص سازیم خدایی که در آیین یوگا مورد پرستش قرار می‌گیرد، کدامین خدا است. 
در آیین هندو یا همان آیین مورد پذیرش از سوی برهمنان هند، سه خدا مورد پرستش قرار می‌گیرد؛ «برهما»، «ویشنو» و «شیوا» (1). هر یک از فرقه‌ها و گروه‌های به ظاهر دینی و معنوی هند متناسب با عقاید خود، به پرستش یکی از این سه خدا می‌پردازند؛ البتّه این بدان معنا نیست که دو خدای دیگر را قبول ندارند، بلکه اصل مطلق و مبدأ نخستین را خدای مورد پرستش خود دانسته و دو خدای دیگر را از تجلّیات او می‌پندارند. به عنوان مثال، شیوا پرستان اصل مطلق و مبدأ نخستین را شیوا دانسته و برهما و ویشنو را به عنوان تجلّیات شیوا مورد پرستش قرار می‌دهند (2). 
یکی از مهمترین و اصلی‌ترین سؤالاتی که در مواجهه با عرفان یوگا مطرح می‌شود، این سؤال است که «پیروان یوگا کدامیک از این خدایان سه گانه را اصل مطلق و مبدأ نخستین دانسته و مورد پرستش قرار می‌دهند؟». در پاسخ به این سؤال می‌توان از دو شیوه استفاده نمود؛ «به متون کهن یوگا از جمله کتاب یوگا سوتره پاتانجلی مراجعه کرد» و «به آثار و سیره عملی یوگی‌ها مراجعه نمود». 
در مراجعه به کتب کهن یوگا از جمله کتاب «یوگا سوتره» می‌توان دریافت که اگر چه پاتانجلی در این کتاب به صراحت هیچ مسئله‌ای پیرامون چیستی و ماهیّت خدای مورد پرستش در یوگا بیان نکرده و به معرّفی آن نپرداخته است، لکن بسیاری از یوگی‌هایی که کتاب مذکور را مورد شرح و تفسیر قرار داده‌اند، از طُرُق مختلفی از جمله «اعلام رسمی پرستش لُرد شیوا»، «تقدیم کتاب خود به وی» و یا «اظهار ارادت به او»، در واقع به نوعی در صدد آن بوده‌اند که مشخّص سازند خدایی که در یوگا مورد پرستش قرار می‌گیرد، «شیوا» است (3). مراجعه به سیره عملی یوگی‌ها نیز حاکی از آن است که تقریباً تمامی آن‌ها، شیوا را به عنوان اصل مطلق و مبدأ نخستین عالَم دانسته و مورد پرستش قرار می‌دهند. به عنوان مثال، «راما کریشنا» که یکی از شاخص‌ترین و معروفترین یوگی‌های قرن نوزدهم میلادی محسوب می‌گردد (4)، در دوران حیات خود به عناوینی چون «روحانی مذهبی معبد کالی» و «فرزند کالی» در میان مردم شناخته می‌شد و همواره به کالی و شیوا اظهار ارادت نشان می‌داد. «کالی» همان خدایی است که براساس تعالیم موجود در آیین هندو، برخی او را همسر شیوا و برخی او را دختر شیوا می‌دانند (5). «سوامی ویوکاناندا» که یکی از برجسته‌ترین شاگردان راما کریشنا محسوب می‌شود (6) نیز از افرادی بود که در معبد کالی رشد یافت و به همین واسطه، ارادت بسیاری به کالی و شیوا داشت (7). با توجّه به توضیحات فوق باید گفت در اینکه بزرگان و پیروان یوگا «شیوا» را اصل مطلق و مبدأ نخستین یا به عبارت بهتر، خدای مورد پرستش خود دانسته و همواره او را مورد پرستش قرا داده‌اند، هیچ شکّی وجود ندارد. 
در توضیح پیرامون صفات شیوا باید گفت با کمی دقّت و بررسی آثار نوشته شده پیرامون «خدایان هندو» می‌توان دریافت که تقریباً تمامی محقّقین صاحب نظر در این زمینه، اتّفاق نظر دارند که عمده صفت و ویژگی شیوا «خشم و ویرانگری»ای است که در درون او وجود دارد. از میان این عبارات، می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- «[شیوا] خدای رحمت، نام موکّل یا ایزد خرابی به نام فرشته ویرانی و فنا و مرگ [است] (8)». 
- «در وداها لفظ شیوا ذکر نشده، ولی نام دیگر این ایزد که رودرا (Rudra) باشد، به صیغه مفرد و جمع زیاد امده است. رودرا از خدایان طوفان‌های مخوف، پروردگار زمان و ربّ النّوع مرگ است. او خداوندی خونخوار و خشمگین است و حرکاتش چون طوفانی ناگهانی و بنیادکن، زمین را به نابودی می‌کشد (9)».
- «او در خشم آسمانی خود پرستندگان خود را معدوم می‌سازد و کودکان، پدران و احشام آنان را نیز نابود می‌کند. عبادت کنندگانش از او درخواست ایمنی و لطف و مرحمت می‌کنند. سلاح او رعد است، تیر و کمان مهلکی دارد و بر ارابه‌ای نشسته و چون خشمناک گردد، تمامی موجودات را نابود می‌سازد (10)». 
- «خدای شیوا نزد هندوان در عین حال که ناموس (علّت اصلی) ویرانی است، نیروها و صفاتش بی‌شمارند. به نام رودرا و مهاکالا (Maha-kala) نیروی خراب کننده و نیست کننده است؛ ولی چون نزد هندو ویرانی و خرابی شامل تولّد تازه است، به همین جهت شیوا یا شنکرا (Sankara) قوّه خلّاق‌هایی است که پیوسته آنچه نیست می‌شود را دوباره به وجود می‌آورد و از این رو، او را ایشوارا (Isvara) و مهادیوا (Meha-deva) یا همان خدای اعظم هم می‌نامند (11)». 
- «شیوا یکی دیگر از الهه‌ها و خدایان هندو است که بنابر عقاید این دین، به صورت بیگانه‌ای دیوسان ظاهر شده و با تمامی دیگر خدایان و همچنین با انسان‌ها در تضاد و دشمنی است (12)». 
با توجّه به همین توضیحات و صفات و با عنایت به آنکه آیین هندو اعتقادی به قیامت و آخرت نداشته و پیروان آن قائل به تناسخ بوده و از همین رو مفهومی به نام شیطان را مورد شناسایی قرار نداده‌اند، می‌توان گفت بنابر منابع ادیان آسمانی و هر آیینی که اعتقاد به قیامت داشته باشد، شیوا در واقع همان شیطان است. از همین روست که در کتبی چون انجیل شیطانی، شیوا و سایر اعضای خانواده او را جزو الهه‌ها و خدایان شیطانی معرّفی کرده‌اند (13). 
نکته قابل توجّه دیگری که پیرامون شیوا وجود دارد، آن است که شیواپرستان دو تمثال و مجسمه را به عنوان نماد شیوا مورد پرستش قرار می‌دهند؛ نخست «مردی خوش‌رو که دارای چهار دست بوده و در حالت مدیتیشن نشسته است»، دوم «آلت تناسلی مردانه متعلّق به شیوا که لینگا یا همان نرینه نامیده می‌شود». در مورد تمثال نخست در یادداشت‌های گذشته توضیحاتی ارائه گردید. در توضیح پیرامون تمثال دوم باید گفت اگر چه برخی از محقّقین مدّعی هستند که بنابر عقاید هندو «آلت تناسلی مردانه» به دلیل «حیات‌بخشی»، «زایش» و «تضمین کننده ادامه حیات جامعه بشری» مورد پرستش شیواپرستان قرار می‌گیرد، لکن این نکته را نباید فراموش کرد که هیچیک از ادیان آسمانی و حتّی وجدان بشری، تعظیم به آلت تناسلی مردانه و پرستش آن به عنوان نماد مبدأ نخستین (یا همان نماد خداوند) را صحیح ندانسته و بلکه بنابر هر عقل سلیمی، چنین عقیده و عملی بسیار قبیح است. جالب آنکه یکی از اصلی‌ترین و مهمترین نقاط اشتراک شیواپرستان با شیطان‌پرستان همین آلت پرستی و قائل شدن قداست برای این عضو از بدن است؛ به گونه‌ای که شیطان‌پرستان نیز همچون شیواپرستان آلت تناسلی را به همان دلیل «حیات‌بخشی» و «تضمین کننده بودن بقای بشریّت» دارای قداست دانسته و پرستش می‌کنند!
به یاری خداوند ادامه دارد ...